EOS OVER MONDKAPJES IN DE KLAS
Heroverweeg het gebruik van mondmaskers in de klas
“Psychosociaal-biologische en immunologische risico’s voor scholieren maken het langdurig dragen van mondmaskers moeilijk te handhaven.” Dat staat in het Belgische wetenschappelijk tijdschrift EOS Wetenschap in een artikel in september 2020. Aan het woord komen:
Dr.ir. Carla Peeters. Immunoloog, werkte jaren op het RIVM en was bestuurder van zorgorganisaties. COBALA Good Care Feels Better ®
Prof. dr. Wim Vanden Berghe. Faculteit Biomedische Wetenschap, PPES Labo Eiwitchemie, Proteoomanalyse & Epigenetische signalering, Universiteit Antwerpen.
Prof dr Mattias Desmet, Faculteit Psychologie en Onderwijs Wetenschappen, Universiteit Gent.
KLIK HIER VOOR HET ARTIKEL IN EOS
Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts wil dat alle middelbare scholieren in België mondmaskers dragen bij de heropstart van het onderwijs. Op een later moment is een her-evaluatie mogelijk. Belgische virologen en statistici vinden de kans op virusverspreiding door jongeren te groot, ondanks het feit dat slechts een zeer klein percentage van de besmette jongeren ernstige symptomen ontwikkelt. Eind vorige week zond advocaat Sebastian Kaisergrüber een open brief naar de Raad van State met het verzoek tot heroverweging van het besluit wegens het ontbreken van de effectiviteit van de maatregel en het teveel aan nadelige effecten. De minister blijft echter bij zijn besluit (Nieuwsblad, 4/9; De Morgen, 5/9). Op immunologisch en psychologisch vlak kan het langdurig verplichten van mondmaskers bij schoolkinderen nadelige gevolgen hebben. In dit opiniestuk bieden wij een genuanceerde wetenschappelijke kijk vanuit diverse disciplines. Voor een gezonde samenleving vraagt een besluit voor het verplichten van mondmaskers bij jongeren een multidisciplinaire afweging.
1. Virusinfectie SARS-COV-2 en transmissie bij jongeren van 12-18 jaar is laag
Infecties met het virus SARS-CoV-2 kunnen bij kinderen en jongeren voorkomen. Het verloop van de ziekte covid-19 is vaak mild of asymptomatisch (zonder verschijnselen). In uitzonderlijke gevallen kunnen ernstige symptomen voorkomen bij kinderen of jongeren met onderliggende ziekten. Bij een aantal studies van kinderen die in ziekenhuizen opgenomen werden met de Ziekte van Kawasaki of meervoudige ontstekingsverschijnselen is er een vermoeden dat er een relatie is met SARS-CoV-2-infectie, maar dit is niet ondubbelzinnig bewezen. Er werden niet in alle patiënten antistoffen en/of een positieve rtPCR test aangetoond. Analyses van het Karolinska en Pasteur Instituut concludeerden dat het onwaarschijnlijk is dat kinderen en jongeren de belangrijkste verspreiders zijn in de covid-19-pandemie [1-3]. Kinderen besmetten slechts sporadisch hun ouders of leerkrachten. Tot op heden blijkt het risico op besmetting het grootst in de thuissituatie en in verpleeghuizen en ziekenhuizen, waar de infectiedruk hoger is. In Zweden, waar geen mondmaskers gebruikt worden in scholen en deze zelfs open bleven tijdens de eerste golf, is evenals in andere landen het aantal oudere mensen dat op de intensive care ligt vanaf juni tot enkelen per week gedaald. Ondanks de recente toename van covid-19-besmettingen in België, is slechts een geringe stijging van covid-19-patiënten op de intensive care units waar te nemen.
2. Mondmaskers op school: een hellend vlak van virusbescherming naar mentale break down?
Het reduceren van virusbesmetting door het gebruik van mondmaskers blijft een onderwerp van verhitte discussies bij wetenschappers en beleidsmakers [4-7]. Aan het begin van de pandemie adviseerden WHO-experts dat gebruik van mondmaskers niet aan te bevelen is, omdat potentiële voordelen eerder beperkt zijn en er mogelijk risico is op zelfcontaminatie bij onjuist gebruik. Verontreiniging van de bovenste luchtwegen door virussen en bacteriën aan de buitenzijde van medische mondmaskers werd vastgesteld in verschillende ziekenhuizen in Beijing (China) [8]. Onderzoek aan UAntwerpen (Prof. S. Lebeer) toont aan dat een vochtig masker een broedplaats is voor (antibioticaresistente) bacteriën en schimmels, die de mucosale virale immuniteit kunnen ondermijnen (dysbiosis; een ontregelde balans van de bacteriële flora in mond en darmen). Het microbiologisch onderzoek van Lebeer pleit voor het gebruik van medische of chirurgische maskers (in plaats van zelfgemaakte katoenen maskers) die eenmalig gebruikt en na enkele uren vervangen worden [9].
Vandaag worden mondmaskers beschouwd als een gemakkelijk afdwingbare (symbolische?) lagekostmaatregel tegen virustransmissie wanneer 1,5 meter afstand niet gerespecteerd kan worden, in niet geventileerde ruimtes of in aanwezigheid van personen met een verzwakt immuunsysteem. Beperkte experimentele en observationele studies met mondmaskers rapporteren een verminderd risico op SARS-CoV-2 virustransmissie van 6-80% : de effectiviteit varieert sterk afhankelijk van het type en de kwaliteit van de mondmaskers, de basis besmettingsgraad van de bestudeerde populatie (gezondheidswerkers, ziekenhuis of algemene bevolking), gebruikte laboratorium test (rtPCR-test, serologische test, klinische symptomen) en epidemische context (platteland, stad) [4-7].
Onafgezien van de zeer variabele gezondheidsbeschermende effecten, vermeldt de WHO in het rapport van 5 juni [10] ook heel wat negatieve aspecten bij veelvuldig en langdurig gebruik van mondmaskers, wat de discussie voedt of de voordelen en de economische kosten opwegen tegen de nadelen. Uit de achttiende enquête van de Grote Coronastudie, een initiatief van de Universiteit Antwerpen, met medewerking van UHasselt, KU Leuven en ULB, geeft 35,7% tot 67,3% van de 25.000 respondenten aan problemen te ondervinden bij het (langdurig) dragen van mondmaskers. Veel mensen rapporteren claustrofobische ervaringen en moeite om voldoende zuurstof binnen te krijgen door de verhoogde weerstand bij het in- en uitademen. Deze “benauwdheid” kan leiden tot een verhoogde hartslag, misselijkheid, duizeligheid, concentratieverlies, hoofdpijn en toename van stresshormonen die op lange termijn een negatieve invloed kunnen hebben op onze immunologische weerbaarheid. [11-13] In een wekelijkse coronavragenlijst onder Belgische studenten bleek dat het dragen van mondmaskers een week voor het openen van de scholen bij 16 % huidproblemen (acne) en bij 7 % van de studenten sinusitis veroorzaakten. Ook oogirritaties, hoofdpijn en vermoeidheid werden vaak genoemd. (Nieuwsblad, 4/9). Mondmaskers verhinderen ook het spiegelen van gezichtsuitdrukkingen, essentiële niet-verbale communicatie die bijdraagt tot empathische inleving en vertrouwen tussen adolescente leerlingen en leerkrachten. Dit kan leiden tot een aanzienlijke stijging van de sociopsychologische stress. De pubertijd is een kwetsbare periode waarin de hersenen een hormonale en mentale rijping ondergaan door een epigenetische herprogrammering [14-16]. Verschillende onderzoeken tonen aan dat langdurige blootstelling aan sociopsychologische stress nadelige neuro-epigenetische gevolgen heeft bij jongeren die frequent escaleren tot mentale gedragsproblemen (depressie, slaapproblemen, angst, verslaving, geweld, eetstoornissen, concentratie/leerproblemen, suïcidaal gedrag) en een verzwakt immuunsysteem [17-22]. Een recent onderzoek van het Center of Disease Control (CDC) concludeert dat bij Amerikaanse jongvolwassenen (18-24 jaar) het niveau van angst en depressie sinds de coronacrisis met 63 % (!) is toegenomen. Een kwart van de jongeren die met angst en depressie kampen, denkt over zelfmoord. Als gevolg daarvan is het gebruik van antidepressiva met 25 % toegenomen [18]. De relatie tussen de toename van stresservaringen en het risico op bovenste luchtweginfecties en sterfte is in meerdere onderzoeken aangetoond [24-26].
3. Een gezonde leefstijl voor jongeren is in de context van covid-19 belangrijker dan ooit
De sterk variabele bescherming bij het niet-professioneel gebruik van mondmaskers, in combinatie met de talrijk gerapporteerde gezondheidsklachten pleit voor een minder eenzijdige aanpak van de mondmaskerplicht in het onderwijs [4,-7,11, 12, 13, 27].
Preventief inzetten op gezonde voeding, levensstijl en psychisch welzijn, vooral voor de meest kwetsbare groepen zoals jongeren uit gezinnen met een laag socio-economische status en jongeren met chronische ziektes, verdient extra aandacht en overheidssteun om de antivirale immunologische weerstand te verbeteren en ziektesymptomen en virusverspreiding in toom te houden [26, 28-36].
Meer aandacht en gezonde levensstijl kan een enorme bijdrage leveren aan het verbeteren van de fysieke en mentale gezondheid en het verminderen van risico-factoren (overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten) voor ernstig verloop van covid-19, waardoor de druk op het zorgsysteem (intensive care) kan verminderen. [34].
Referenties
1. Zhang, R., et al., Identifying airborne transmission as the dominant route for the spread of COVID-19. Proc Natl Acad Sci U S A, 2020. 117(26): p. 14857-14863.
2. Ludvigsson, J.F., Children are unlikely to be the main drivers of the COVID-19 pandemic – A systematic review. Acta Paediatr, 2020. 109(8): p. 1525-1530.
3. Munro, A.P.S. and S.N. Faust, Children are not COVID-19 super spreaders: time to go back to school. Arch Dis Child, 2020. 105(7): p. 618-619.
4. Schünemann HJ, et al., Use of facemasks during the COVID-19 pandemic. Lancet Respir Med., 2020. doi: 10.1016/S2213-2600(20)30352-0.
5. Bartoszko, J.J., et al., Medical masks vs N95 respirators for preventing COVID-19 in healthcare workers: A systematic review and meta-analysis of randomized trials. Influenza Other Respir Viruses, 2020. 14(4): p. 365-373.
6. Radonovich L.J., et al. N95 respirators vs Medical Masks for preventing influenza among health care personnel. JAMA 2019. Sep 3; 322 (9): 824-833. Doi. 10.1001/jama.2019.11645.
7. Perski O. et al. Facemasks to prevent community transmission of viral respiratory infection: a rapid evidence review Bayesian analysis. Queios. May 1 2020 Doi: 10.32388/1SC5L4
8. Chughtai, A.A., et al., Contamination by respiratory viruses on outer surface of medical masks used by hospital healthcare workers. BMC Infect Dis, 2019. 19(1): p. 491.
9. Coronavirus: can the mask turn into a “bacteria nest”? https://www.en24.news/2020/08/coronavirus-can-the-mask-turn-into-a-bacteria-nest-health.html, 2020.
10. Advice on the use of masks in the context of COVID-19. Interim guidance , 5 June 2020. World Health Organization. WHO/2019-nCov/IPC_Masks.2020.4
11. Ong J.J., et al. Headaches associated with personal protective equipment- a cross sectional study among frontline healthcare workers during Covid-19. Headache 2020 May60 (5); 864-877. Doi: 10.111/head.13811
12. Li Y., et al. Effect of wearing N95 and surgical facemasks on heart rate, thermal stress and subjective sensations. Int. Arch.Occup. Environment Health. 2005; 7896): 501-508 doi. 10.1007s00420-004-0584-4
13. Hal J.M.F., et al. Psychological stress and the cutaneous immune response: role of the HPA axis and the sympathetic nervous system in atopic dermatitis and psoriasis. Dermatol. Res. Practi 2012;2012:403908. Doi:10.1155/2012/403908. Doi: 10.1155/2012/403908
14. Morrison, K.E., et al., Epigenetic mechanisms in pubertal brain maturation. Neuroscience, 2014. 264: p. 17-24.
15. Toro, C.A., C.F. Aylwin, and A. Lomniczi, Hypothalamic epigenetics driving female puberty. J Neuroendocrinol, 2018. 30(7): p. e12589.
16. Lomniczi, A. and S.R. Ojeda, The Emerging Role of Epigenetics in the Regulation of Female Puberty.Endocr Dev, 2016. 29: p. 1-16.
17. Notterman, D.A. and C. Mitchell, Epigenetics and Understanding the Impact of Social Determinants of Health. Pediatr Clin North Am, 2015. 62(5): p. 1227-40.
18. Czeisler MÉ, Lane RI, Petrosky E, et al. Mental Health, Substance Use, and Suicidal Ideation During the COVID-19 Pandemic — United States, June 24–30, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020;69:1049–1057. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm6932a1external icon
19. Bhopal, S., et al., The contribution of childhood adversity to cortisol measures of early life stress amongst infants in rural India: Findings from the early life stress sub-study of the SPRING cluster randomised controlled trial (SPRING-ELS). Psychoneuroendocrinology, 2019. 107: p. 241-250.
20. Cunliffe, V.T., The epigenetic impacts of social stress: how does social adversity become biologically embedded? Epigenomics, 2016. 8(12): p. 1653-1669.
21. Bush, N.R., et al., The biological embedding of early-life socioeconomic status and family adversity in children’s genome-wide DNA methylation. Epigenomics, 2018. 10(11): p. 1445-1461.
22. Gudsnuk, K. and F.A. Champagne, Epigenetic influence of stress and the social environment. ILAR J, 2012. 53(3-4): p. 279-88.
23. Young Adults’ Pandemic Mental Health Risks.https://www.nytimes.com/2020/08/24/well/family/young-adults-mental-health-pandemic.html.
24. Prior, A., et al., The Association Between Perceived Stress and Mortality Among People With Multimorbidity: A Prospective Population-Based Cohort Study. Am J Epidemiol, 2016. 184(3): p. 199-210.
25. Wieduwild, E., et al., beta2-adrenergic signals downregulate the innate immune response and reduce host resistance to viral infection. J Exp Med, 2020. 217(4).
26. Nielsen, N.R., et al., Perceived stress and cause-specific mortality among men and women: results from a prospective cohort study. Am J Epidemiol, 2008. 168(5): p. 481-91; discussion 492-6.
27 Jefferson T, et al. Masking lack of evidence with politics CEBM. 2020. www.cebm.net/Covid-19/masking lack of evidence with poltics
28. Calder, P.C., et al., Optimal Nutritional Status for a Well-Functioning Immune System Is an Important Factor to Protect against Viral Infections. Nutrients, 2020. 12(4).
29. Arshad, M.S., et al., Coronavirus Disease (COVID-19) and Immunity Booster Green Foods: A Mini Review. Food Sci Nutr, 2020.
30. Wolfson, J.A. and C.W. Leung, Food Insecurity and COVID-19: Disparities in Early Effects for US Adults. Nutrients, 2020. 12(6).
31. Richardsonn, D. and J. Lovegrove, Nutritional status of micronutrients as a possible and modifiable risk factor for COVID19: a UK perspective. British journal of nutrition, 2020.
32. Kim S-W, et al. Using psychoneuroimmunity agains COVID-19. Brain Behavior and Immunity 27 (2020) 4-5. doi.org/10.1016/j.bbi.2020.03.05
33. Lazzari D., et al. Letter to the Editor Kim S-W, Su K-P. Using psychoneuroimmunity against COVID-19. Brain Behavior and Immunity 27 (2020) 4-5. doi.org/10.1016/j.bbi.2020.03.025
34. Godlee F. Covid19: What we eat matters all the more now. BMJ 2020; 370: m2840 | doi.org/10.1136/bmj.m2840
35. Barazzoni, R. et al ESPEN expert statements and practical guidance for nutritional management of individuals with SARS-CoV-2 infection. Endorsed by the ESPEN Council, PMID: 32305181) ( J Acad Nutr Diet2020 May 14. doi: 10.1016/j.jand.2020.05.012.
36. Handu D. et al. Malnutrition Care during the COVID-19 Pandemic: Considerations for Registered Dietitian Nutritionists Evidence Analysis Center.Clin Nutr. 2020 Jun;39(6):1631-1638. doi: 10.1016/j.clnu.2020.03.022.