HERKEN FRAMING: CURSUS KRANTLEZEN

Vorige week werd Viruswaanzin nogal behoorlijk geframed. Niet alleen Viruswaanzin, maar ook het kort geding tegen de staat en zelfs tegen Willem Engel persoonlijk. Viruswaanzin en Willem Engel vormen een gevaar voor de gevestigde orde waartoe de reguliere media ook behoren. Daarom trekken ze alle registers open en is het zwartmaken begonnen. Extra goed opletten dus. We laten allereerst even een aantal voorbeelden zien van hoe er geframed en gecensureerd wordt. Vervolgens presenteren we een soort mini cursus krantlezen. Om het simpel te houden hebben we alles gewoon gecopy-paste uit de Wikipedia. Je mag het derhalve ook zien als een Wikipedia-cursus-krantlezen. Want we hoeven natuurlijk niet het wiel opnieuw uit te vinden. En oja, we hebben ook alvast de hand weten te leggen op de bijsluiter die volgend jaar verplicht wordt voor grote uitgeverijen en zenders, conform de nieuwe Mediawet 2021. Zie verderop in deze cursus.

Maar allereerst wat voorbeelden van framen. Om te beginnen Willem Engel. Hij werd in de Volkskrant door Maarten Keulemans uitgemaakt voor gesjeesde promovendus. Een sterk staaltje framing: iets negatief brengen wat het helemaal niet is. Willem Engel is een hele intelligente persoon die ver doorgestudeerd is alleen uiteindelijk geen doctorstitel heeft. Nou en? Wat heb je zelf. En als Willem Engel gesjeesd is, wat is Hugo de Jonge dan, met alleen maar HBO. Wat ook niks uitmaakt, maar het gaat om het woord gesjeesd. Het bewijs van Willem Engel inzake de aerosolen noemt Keulemans wankel. Maar de bewijslast voor het wetenschappelijk bewijs waarop de lockdown is gebaseerd ligt niet bij Willem Engel, maar bij het RIVM. En dat ontbreekt, daar gaat die hele rechtszaak over. En wat doet trouwens de Volkskrant, waar Keulemans wetenschapsredacteur van is, wat is hun taakopvatting ten aanzien van onderzoeksjournalisme dat dit soort zaken zou dienen uit te zoeken, in plaats van te framen en propaganda te verkopen?

Dan de rechtszaak van 25 juni van Viruswaanzin tegen de staat. Het werd live gestreamed dus iedereen die tijd had heeft het kunnen volgen. Willem Engel en Jeroen Pols hebben op Café Weltschmerz uitgebreid verslag gedaan van de zitting. Duidelijk verhaal. Hoe anders doet dagblad Trouw hiervan verslag in het artikel ‘Actiegroep tegen coronamaatregelen wraakt rechtbank in kort geding‘. Trouw gaat totaal niet in op de aantijgingen en verzoeken van Viruswaanzin. Wel op enkele niet relevante opmerkingen van de landsadvocaat, over de zogenaamde versoepelingen. Lees en hoor de verschillen en herken de framing van het dagblad.

Verslag van deze zitting was in bijvoorbeeld de Telegraaf helemaal niet te vinden, terwijl het mag worden beschouwd als zo’n beetje de belangrijkste rechtszaak in de Nederlandse geschiedenis. Het gaat immers over het afschaffen van de democratische rechtsstaat. Pure censuur dus. Wat er wel in de Telegraaf over Viruswaanzin stond was een column van ene Marcel Peereboom Voller. Ook weer een sterk staaltje framing. De titel van zijn stuk is ‘De viruswaanzin is gemuteerd in grootheidswaanzin‘ en hij geeft weer eens blijk van woordspelingen te houden. (Dit is trouwens ook framing wat ik doe, ziet u het, komt straks nog veel meer over in de cursus.) Maar waar gaat het stuk over, welnu het komt er uiteindelijk op neer dat niet het RIVM maar Willem Engel levensgevaarlijk bezig is. Omdat Willem Engel een ‘pseudowetenschapper’ zou zijn en hij krijgt in één keer heel veel volgers, en nu mag niemand meer aan zijn theoriën twijfelen. Aldus Peereboom Voller. In werkelijkheid staat Engel open voor kritiek: “proof me wrong”. Maakt hem niet uit, als je daarmee dichter bij de waarheid komt. Degene die juist gevaarlijk bezig zijn is het RIVM, met hun verstrekkende invloed, met hun adviezen voor maatregelen die ze zelf niet eens kunnen onderbouwen. Juist daar mag kennelijk geen kritiek op komen. Van propagandisten als Marcel Peereboom Voller, dat zich journalist noemt. Een ambtenaar is het, die bang is zijn baantje te verliezen. (Ja als hij mag framen, mag ik het ook). Meneer Peereboom Voller draait de zaken precies om. Maar daarmee laat hij wel zien aan welke kant hij staat.

We zullen het de komende tijd nog vaak meemaken dat Willem Engel en Viruswaanzin worden geframed, zwartgemaakt, verguisd of op welke manier dan ook in een kwaad daglicht komen te staan. We hopen dat ze het zullen weerstaan. Zo te zien zijn het wijze mensen, en hebben ze wijze mensen om zich heen om zich de kop niet gek te laten maken. Maar de druk op hen zal worden opgevoerd. Alle registers gaan open.

Om ze te helpen de aanvallen te weerstaan bieden wij van Corona-nuchterheid aan iedereen een cursus krantlezen aan, opdat meer en meer mensen de misleiding doorzien. Met de cursus namelijk willen we iedereen bekend laten raken met de trucken die de media toepassen. Die zijn zo oud als de weg naar Rome. Ze staan ook gewoon in de Wikipedia. Iedereen had ze nu ook al kunnen weten, maar voor de meesten is het toch vrij onbekend. Althans, de meeste mensen zullen wel beamen en weten dat je niet alles moet geloven wat er in de krant staat. Maar toch spellen ze hem iedere dag. Als het zwart op wit staat zegt je brein toch dat het waar is. We moeten dus alerter zijn. We moeten vanaf nu dat we een krant lezen altijd de essentie van deze cursus in het achterhoofd houden. Laten we beginnen.

DE CURSUS KRANTLEZEN – DOORZIE DE MISLEIDING

Lees tussen de regels door en begrijp ook wat er juist niet staat

Inleiding

Deze cursus is zowel bedoeld voor sceptische mensen die de reguliere nieuwsmedia wantrouwen, als ook voor de nieuwsconsumenten die nog steeds een groot vertrouwen hebben in de reguliere nieuwsmedia. In deze cursus leert u allereerst welke technieken zij gebruiken, welke fenomen er bestaan in de (massa)communicatie die u altijd in het achterhoofd moet houden bij het vergaren van nieuwsberichten en achtergronden. Verder leert u waarom de media u niet altijd de waarheid vertellen, en hoe u zich door een bredere oriëntatie een beter gefundeerde opvatting kunt ontwikkelen die dichter bij de waarheid ligt.

Mediatechnieken en fenomenen
De media passen verschillende technieken toe of maken handig gebruik van verschillende fenomenen. Van een aantal heeft u zeker wel gehoord. Andere zijn misschien nieuw voor u maar als u het leest snapt u al gauw hoe het werkt. Alle (schuingedrukte) tekst komt letterlijk uit de Wikipedia. We hoeven gelukkig niet alles zelf te bedenken.

• Definitiemacht
• Medialogica
• Mediacreatie
• Spindoctor
• Censuur
• Propaganda
• Framing

Definitiemacht

Definitiemacht is het vermogen om te bepalen welke betekenis wordt gegeven aan een verschijnsel. Deze macht ligt vaak bij hen die ook de politieke, economische of wetenschappelijke macht hebben. In het laatste geval wordt ook wel van experts gesproken. De definitiemacht ligt daarmee niet altijd bij de direct betrokkenen en is dan ook niet noodzakelijk objectief en neutraal.

Definitiemacht van de media:

De media hebben door hun aard een dominante invloed op waar het grote publiek aan denkt en over praat. Ze hebben definitiemacht over de maatschappelijke agenda. Wie of wat krijgt wel of geen aandacht, hoe, wanneer, hoe vaak en in welke volgorde, met welke nadruk, context en invalshoek? Anders gezegd: zou de vraag “Wat is nieuws?” eenduidig en objectief te beantwoorden zijn, dan zagen alle voorpagina’s er identiek uit. De definitiemacht van de media is gerelateerd aan medialogica, een term die verwijst naar het verschijnsel dat deelnemers aan het debat in het publieke domein zich op hun beurt vaak richten naar de opvattingen, vanzelfsprekendheden en mogelijkheden die journalisten en programmamakers hanteren bij de interpretatie en presentatie van de actualiteit. Spindoctors maken er hun beroep van om gebruik te maken van de definitiemacht van de media. Door middel van framing proberen zij het maatschappelijke discours zo te kaderen dat de pers hun interpretatie overneemt of een andere uitleg verdringt.

Actueel over de lockdown maatregelen:

Beck stelt in ‘Risikogesellschaft’ dat in de huidige risicomaatschappij gevaren en risico’s niet terug zijn te brengen tot slechts technische feiten, maar dat er ook een normatief oordeel gegeven moet worden over hoe men wil leven. De vraag is dan ook in hoeverre morele en ethische beslissingen die een hele samenleving aangaan, over moeten worden gelaten aan enkele experts. Beck stelt dat de definitiemacht in deze gevallen niet slechts bij deskundigen moet liggen.

Medialogica

Medialogica is het zich laten richten van deelnemers aan het debat in het publieke domein naar nieuwswaardigheidseisen (gedeelde opvattingen, vanzelfsprekendheden en mogelijkheden) die door journalisten en programmamakers worden gehanteerd bij de interpretatie en presentatie van de actualiteit. Het mechanisme speelt in het bijzonder zodra (vermeende) conventies van de pers sturend of zelfs leidend worden voor het verloop van openbare gedachtewisselingen.

Praktijkvoorbeelden:

Als er camerabeeld beschikbaar is van een demonstratie groeit de kans dat de tv er aandacht aan besteedt. Zeker als er bloed vloeit. Maar wat als een protest op voorhand wordt afgelast omdát het journaal geen cameraploeg zal sturen? Dan speelt medialogica een rol. Ook bij het omgekeerde is daar sprake van: als er onverwacht wél pers verschijnt op een bijeenkomst heeft dit vaak invloed. Politici gaan dan bijvoorbeeld cameragedrag vertonen. Een onschuldig voorbeeld: een gedecoreerde krijgt van de burgemeester voor het plaatje een onderscheiding opnieuw opgespeld, omdat de fotojournalist net te laat arriveerde. Als de kranten daarna twee verschillende fotoachtergronden tonen, bekommert dat weinigen. Minder onschuldig wordt het gevonden als inhoudelijk politieke tegenstellingen stelselmatig worden versimpeld als vetes tussen personen. Ook als emoties en vermaak onevenredig veel aandacht opeisen wordt dit toegeschreven aan de oprukkende medialogica. Een bekende artiest die sponsors werft voor een goed doel genereert meer media-aandacht dan een weeskind in armoede: hier wordt gebruikgemaakt van de elementen persoon, vermaak en emotie. De aanvankelijke nieuwswaarde van een kwestie kan ook verslappen, bijvoorbeeld als de demonstratieve bezetting van een universiteitsgebouw volgens de logica van de media te weinig vervolgnieuws genereert.

Discussie:

De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling uit Nederland wakkerde door zijn rapport Medialogica zelf een publieke discussie aan over het idee dat de nieuwsmedia het openbare debat niet alleen registreren maar ook beslissend beïnvloeden. Medialogica wordt sindsdien vooral gebruikt in de context van een sluipend probleem. Zodra medialogica de werkelijkheid niet volgt, maar mede vormt, is er een trend die zorgen baart.
Het verslag van een debat over Medialogica en de macht van de talkshow over de invloed van Pauw & Witteman: hoe komt een politicus hier aan de tafel? Welke onderhandelingen gaan eraan vooraf? Wie benadert wie? En bepaalt de talkshowtafel de politieke agenda, of andersom?

Verwante begrippen:

Medialogica beschrijft een proces in de samenleving met betrekking tot een andere waarneming. Gerelateerde termen zijn:

• Populisme als aanduiding voor een politieke stijl.
• Vertrossing wijst naar het gevolg van de kijkcijferstrijd die eind jaren 60 de vercommercialisering en ontzuiling van het Nederlandse omroepbestel inluidde.
• Manipulatie, een beïnvloedingspoging zonder de eigenlijke argumenten te gebruiken.
• Agendasetting, de maatschappelijke functie van onder meer de media die zorgt voor aandacht.
• De almacht van de mediatheorie die de invloed van de media beschrijft.
• De zwijgspiraal, een theorie die onder meer veronderstelt dat de massamedia een synchroon beeld verspreiden van de werkelijkheid.
• Spindoctor, iemand die beroepshalve de publieke opinie bespeelt.
• Lobbyen, invloed verwerven voor een belang.
• Mediacratie, de uitdrukking van het idee dat een grotere toegang tot de media tot meer bestuurlijke invloed leidt.

Mediacreatie

Het begrip mediacratie of media-democratie is een uitdrukking van het idee dat democratische landen vooral geregeerd worden door diegenen die de macht hebben om via de media de publieke opinie te beïnvloeden. Vaak wordt ook met dit begrip bedoeld dat het de media zelf (als collectieve actor) zijn die de macht hebben in een land.

Inmiddels is met het gebruik van internet de hypothese achter de mediacratisering ondergraven door de vele discussiefora, weblogs, YouTube en politieke websites, waardoor de veronderstelde macht van de geregisseerde massamedia sterk teruggedrongen is. Als opvattingen, vanzelfsprekendheden en mogelijkheden van journalisten en programmamakers sturend of zelfs leidend worden voor het gedrag van deelnemers aan en het verloop van het publieke debat, spreekt men niettemin van medialogica.

Spindoctor

Een spindoctor is een adviseur of voorlichter van een politieke partij of een ambtsdrager die de opdracht heeft het beleid van zijn politieke opdrachtgever zo positief mogelijk te presenteren en te verdedigen of hem of haar daarin te coachen. Het doel is het gunstig stemmen van de publieke opinie.

Spindoctors worden door sommigen wel beschuldigd van het ‘creëren van de waarheid’. Anders dan bij het uitoefenen van traditionele public relations-activiteiten, heeft de term spindoctor doorgaans een negatieve connotatie. De oorzaak hiervoor ligt in het gebruik van onware, misleidende of manipulatieve technieken die bij het creëren van ‘spin’ soms gebruikt worden. Ook het gegeven dat de nadruk ligt op het bewerkstelligen van het gewenste beeld, en niet het verschaffen van transparantie en eerlijke informatie, is debet aan het negatieve beeld omtrent spindoctors.

Censuur

Censuur is het gebruiken van de macht van de staat, een andere controlerende macht, een bepaalde groepering, of van bepaalde individuen, om informatie achter te houden of de expressie aan banden te leggen. De verwante term persbreidel geeft de maatregelen aan om de persvrijheid te beperken.

Propaganda

Propaganda is een vorm van communicatie waarbij door de belanghebbende partij wordt getracht aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen door het bespelen van de publieke opinie. Dit wordt bewerkstelligd door het bewust verspreiden van eenzijdige en/of verzonnen informatie.

Plaats en tijd:

In het Duits wordt vaak gezegd: Standort macht Standpunkt wat zoveel betekent als een mening wordt gevormd door de plaats waar men zich bevindt. Met andere woorden, wat de een propaganda vindt, is voor de andere gewoon de waarheid. In conflictsituaties ziet men dan vaak dat beide partijen elkaar van propaganda beschuldigen, en daar ook nog eens allebei gelijk in hebben. In de oorlogen tegen Slobodan Milošević en Saddam Hoessein, werden beiden in de westerse media regelmatig afgeschilderd als “erger dan Adolf Hitler”. In Servië en Irak werd dit afgedaan als propaganda, terwijl in het Westen de indruk bestond dat met heel verschrikkelijke figuren te doen was, die de wereldvrede zouden bedreigen. De media in Servië en Irak werden in die tijd niet voor serieus aangezien, daar dat “toch alleen maar staatspropaganda” was.

Propagandatechnieken:

• Eerlijk – De eenvoudigste vorm van propaganda: een eerlijk argument waarbij het aan het publiek zelf wordt overgelaten, tot een besluit te komen.
  Voorbeeld: een aanhanger en een tegenstander van een politiek standpunt gebruiken eerlijke argumenten om elkaar op andere politieke gedachten te brengen.
• Stijlvol – Bijvoorbeeld politici die hun spreekstijl bijschaven, hun uiterlijk veranderen of zorgen dat ze gezien worden op stijlvolle locaties om hun aantrekkingskracht te vergroten.
• Trucs – Trucs kunnen helpen om andermans impact te verzwakken.
  Bijvoorbeeld het verspreiden van een gerucht. Voorbeeld: In 2002 moest de 58-jarige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder naar de rechter stappen om een eind te maken aan het gerucht dat hij zijn haar verfde – het gerucht maakte hem belachelijk.
• Misleiding – Mensen misleiden om ze met een bepaald idee te laten instemmen.
  Bijvoorbeeld valse propaganda in oorlogstijd of in samenlevingen zonder vrije media die de leugen zouden kunnen ontdekken en onthullen.
  Bijvoorbeeld: Vijandelijke troepen ervan overtuigen dat ze dichter bij een nederlaag zijn dan ze in werkelijkheid zijn.
• Herhaling – Boodschappen telkens herhalen waardoor mensen deze op den duur voor waar gaan aannemen.
• Grote leugens – Soms geloven mensen grote leugens eerder dan kleine, wanneer het niet in ze op komt dat iemand in staat zou zijn zo’n grote leugen te verkondigen.
• Naamgevingen – Een slechte naam zodanig koppelen aan hetgeen dat men wil ‘zwart maken’, dat het al gediscrimineerd wordt voor het geanalyseerd kan worden. Men legt zo goed als automatisch de link met het slechte aspect voor men rationeel begint te denken.

Soorten propaganda:

• Push- en pullpropaganda – Pushpropaganda verspreidt zich unilateraal vanuit de informatiebron richting de doelgroep. We hebben verder geen invloed op de informatie die aan ons toegespeeld wordt. Daarnaast wordt tegenwoordig ook wel over pullpropaganda gesproken, indien de burger er zelf voor kiest om bepaalde ‘propaganda’ tot zich te nemen, bewust maar ook onbewust, gebruik makend van doelgroepgerichte informatietrends. Men kiest zelf om deze informatie te consumeren, en niet als bij een tv-uitzending waarbij men wel zelf kiest om te kijken, maar niet zelf de informatie uitzoekt.
• Witte/zwarte propaganda – Bij ‘witte’ propaganda is duidelijk wie de bron is van de propaganda en de bron probeert dat ook niet te verbergen. ‘Zwarte’ propaganda daarentegen probeert zijn bron te verbergen en kan zelfs proberen de ontvanger ervan te overtuigen van een andere partij te zijn.
• Grijze propaganda – Grijze propaganda heeft twee betekenissen; de ene heeft betrekking op de bron van de propaganda boodschap, de ander op de inhoud ervan. Dit kan begripsverwarring geven. Let wel: een enkele propagandaboodschap kan in principe aan beide definities voldoen.

Grijze propaganda:

Definitie 1 – Grijze propaganda is een combinatie van leugen en waarheid. Bijvoorbeeld een betrouwbare bron plus een leugen. Men noemt dit ook wel het “witwassen van verhalen” en “laundrying”.

Definitie 2 – De US DOD (officieel Amerikaans woordenboek van militaire termen) geeft een andere definitie: propaganda die niet specifiek een bron aanhaalt.

Doel en gevolg van Grijze propaganda: Over het doel van grijze propaganda lopen de meningen uiteen. Definitie 1 van grijze propaganda kan bijvoorbeeld de volgende effecten veroorzaken:

Rechtstreeks (kan als doel hebben om verwarring te stichten): De leugen kan worden versterkt door de ware component. Hierdoor kan de leugen aan geloofwaardigheid winnen. Als er veel waarheden en leugens worden vermengd door bijvoorbeeld een nationale overheid en mensen komen daarachter, dan kan dit een zeer negatief effect hebben op de geloofwaardigheid van die overheid.

Op termijn (kan als doel hebben de waarheid te verdoezelen of de waarheid ongeloofwaardig te maken): Om bepaalde informatie geheim te houden, kan men die informatie koppelen aan onjuiste informatie. Hierdoor kan hetgeen wat geheim moet blijven in het belachelijke worden getrokken en wordt daarom niet meer serieus genomen. Het verhaal (de combinatie waarheid en onwaarheid) zal daarom echter niet meer verdwijnen en ook op langere termijn worden bestempeld als bijvoorbeeld een van de vele broodjeaapverhalen.

Omgekeerd

Het begrip kan echter ook precies andersom gebruikt worden. Men kan bijvoorbeeld bepaalde (juiste) informatie bestempelen als grijze propaganda, met als doel om die informatie en vooral de informatieleverancier, in diskrediet te brengen. Soms is dit moeilijk te ontkrachten, omdat bijvoorbeeld de bewijzen voor de als grijze propaganda bestempelde informatie, staatsgeheim zijn.

Framing

Framing of denkraam is een Engelse term die begin 21e eeuw in het Nederlands terechtgekomen is en verwijst naar een overtuigingstechniek in communicatie. De techniek bestaat eruit woorden en beelden zo te kiezen, dat daarbij impliciet een aantal aspecten van het beschrevene wordt uitgelicht. Deze uitgelichte aspecten helpen om een bepaalde lezing van het beschrevene of een mening daarover te propageren. Onder meer in de politiek, de journalistiek en de reclame wordt van framing bewust (en onbewust) gebruikgemaakt.

Wie een frame gebruikt, probeert via woorden, en de beelden en gevoelens die ze oproepen, de manier waarop anderen naar de werkelijkheid kijken te beïnvloeden. Het frame wordt een bril waardoor we bepaalde informatie wel zien en andere juist niet.

Bij framing als overtuigingstechniek wordt gekozen voor woorden en beelden die die aspecten naar voren halen waarvoor de beoogde ontvangers het vatbaarst zijn. Zo kiest een fabrikant van vruchtensappen, die begrippen als gezond, natuurlijk, ambachtelijk, vers en oprecht met zijn merk wil associëren, voor een verpakking met dergelijke vermeldingen die met opzet vaag zijn, om een overdreven positief beeld te geven van het sap.

Verdachtmakingen zijn ook ‘framing’, bijvoorbeeld door tegen een verdachte, eerder begane misstappen op te voeren die niet te maken hebben met dezelfde rechtszaak. De schijn wordt gewekt dat de verdachte al vaker soortgelijke misdaden gepleegd heeft, maar dit is oneerlijk. De bedoeling van de aanklager is: ‘Iemand die..’, daar kun je deze misdaad van verwachten.

Geen enkele communicatie is volstrekt objectief, en dus kent iedere uitspraak wel een zeker frame (denkraam) van veronderstellingen die eronder verborgen zitten. Anders dan bij het gebruik van argumenten als overtuigingsmiddel, gaat het bij framing vooral om de associaties bij het beeld. Scheufele beargumenteert dat framing een concept is dat zowel op macro- als microniveau aanwezig is. Binnen het macroniveau verwijst framing naar de manier waarop onder andere journalisten informatie presenteren. Dit wordt gedaan op een manier die samenvalt met de interpretatieve schema’s van het publiek. Het doel van de journalisten is niet zozeer om het publiek te misleiden, maar om de complexiteit van een bepaald probleem te verminderen. Frames zijn daarom belangrijk voor het begrijpen van complexe vraagstukken. Ze spelen in op de bestaande interpretatieve schema’s van het publiek om informatie toegankelijk te presenteren voor leken. Binnen het microniveau beschrijft framing hoe mensen informatie gebruiken om een impressie te krijgen met betrekking tot een bepaalde kwestie.

Waarom de media u niet altijd de waarheid vertellen

Die technieken en fenomenen zijn interessant, maar waarom zouden kranten niet gewoon de waarheid willen vertellen. Wat is waarheid eigenlijk? Laten we daarom beginnen met de definitie van de waarheid. In tegenstelling tot het vorige gedeelte van de cursus doen we nu wel alles zelf, en om het niet te filosofisch te maken zoeken we niks op maar doen we het beredenerenderwijs. Ok, wat verstaan we onder de waarheid? Er is maar één werkelijke immanente waarheid, maar de waarheid heeft vele gezichten. En de mens verwart bijna altijd het begrip waarheid met het begrip perceptie van de waarheid. Aangezien kranten door mensen gemaakt worden, staat de krant vol met percepties van waarheden. Een perceptie van de waarheid kan wel objectief zijn, maar dat hangt weer van andere factoren af.

Allereerst moeten we dan definiëren wat objectief is. We hadden het daarvoor nog over het begrip immanent. Dat kennen we van de filosofie van Immanuel Kant. Immanent betekent dat iets is wat het is, zelfs buiten de menselijke waarneming. Objectief is iets binnen de menselijke waarneming dat voor iedereen hetzelfde is. Bijvoorbeeld een stoel. Voor alle mensen is een stoel een stoel maar buiten de menselijke context bestaat een stoel niet. Maar dit wordt aardig filosofisch. Kranten hoeven niet alleen maar immanente waarheden te vertellen. Objectieve waarheden zouden al heel fijn zijn.

Kranten staan vol met subjectieve waarheden. Maar een subjectieve waarheid is geen waarheid. Het is een interpretatie, een opvatting, een mening. Het is kranten toegestaan om dit te schrijven. Sterker nog, het is bijna niet mogelijk om een krant of welke verzameling teksten dan ook, te schrijven zonder ergens subjectief te worden. Dat is niet erg. Het wordt pas erg wanneer subjectiviteiten verkocht worden als onomstotelijke waarheden. Of nog erger, wanneer er leugens verkocht worden. Of nog erger, wanneer dit stelselmatig gebeurt. Daar komen we zo op.

Subjectieve waarheden zijn dus toegestaan. Het maakt kranten interessanter om te lezen. Als alles wat iedereen zegt altijd maar bewezen moet worden, zou je veel minder mogen zeggen. We moeten ook onze mening mogen geven. Ook journalisten moeten hun mening mogen geven. Daar zijn bijvoorbeeld columns voor. Maar wanneer er verslag wordt gedaan van een of andere gebeurtenis, moet dat verslag wel objectief zijn. Het is heel makkelijk om dat in te kleuren naar eigen opvattingen. Sterker nog, dat gebeurt eigenlijk al onbewust, ook bij doorgewinterde journalisten. Objectief zijn is heel moeilijk. Andersom is het heel makkelijk om subjectief te zijn.

Nu komen we bij leugens. Het is moeilijker om één keer te liegen dan altijd te liegen. Als je één keer liegt val je door de mand omdat het niet klopt met andere beweringen. Als je altijd liegt, en anderen liegen ook, en er zit lijn in het leugenachtige verhaal, dan vallen de leugens niet op.

Zou dat er aan de hand kunnen zijn bij kranten? Ja dat kan. Maar men zegt ook, dat wanneer je liegt, je een heel goed geheugen moet hebben, want je moet wel weten tegen wie je wat hebt gezegd, en je moet steeds geloofwaardige drogredenen verzinnen voor nieuwe situaties.

Dat klopt, maar je kunt ook tegen iedereen dezelfde leugens vertellen. Als de leugens zo wijd verbreid zijn dan weet lang niet iedereen meer dat het leugens zijn en gaat iedereen in het verhaal mee. Mensen maken nieuwe interpretaties van hun subjectieve waarheid die gebaseerd zijn op leugens zonder dat ze dat zelf weten. Oja denkt u nu, zou dat echt? Welnu, waarom denkt u dat mensen denken wat ze denken? Waarom heb je de opvatting die je hebt? Omdat je omgeving ook die opvatting heeft. Omdat de opvatting die je hebt al heel lang hebt. Omdat die opvatting over langere tijd gevormd is tot wat die nu is. Door je omgeving. Als je altijd hetzelfde hoort is het voor jou waarheid geworden.

Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt je wel. Ja dat is een mooi gezegde, maar leugens kunnen soms heel lang stand houden. Hoe ingewikkelder de materie, hoe langer leugens stand kunnen houden. Want ingewikkelde zaken zijn moeilijker te achterhalen. Tegelijkertijd roesten opvattingen vast, het is voor velen bijna niet mogelijk om opvattingen bij te stellen. Dat heeft verschillende psychologosche redenen.

Zou het kunnen dat kranten liegen? Dus niet alleen subjectief zijn, maar ook bewust onwaarheden verspreiden? Ja dan kan. En dan bedoelen we niet een keer per ongeluk er naast zitten, maar stelselmatig bewust vasthouden aan een fictief narratief. Dat kan in theorie. En als het in theorie kan, waarom zou dat in de praktijk niet kunnen. Dat kan alleen als daar een goede reden voor is en het kan ook alleen maar onder bepaalde voorwaarden.

Een goede reden om stelselmatig te liegen is een belang. De belangen kunnen binnen de hiërarchie van de organisatie trouwens verschillend zijn. De belangen kunnen variëren tussen macht, controle, financieel belang, gezichtsverlies of baanzekerheid. Ook in die volgorde in de organisatie van hoog naar laag. Een voorwaarde is dat de belangen groot genoeg moeten zijn voor alle betrokkenen. Het moet over lange termijn vol te blijven houden zijn. De materie moet ingewikkeld genoeg zijn om niet al te makkelijk door te mand te vallen. Hoger in de hiërarchie moet afstemming zijn onder de machthebbers maar die groep moet niet te groot zijn.

Is dat in de praktijk ook zo? Dat zou nog best eens kunnen. De oplagen van kranten lopen al jaren terug. Inkomsten genereren uit advertenties wordt mede daardoor ook steeds lastiger. Goede onderzoeksjournalistiek is duur en komt daardoor onder druk te staan. Kranten zijn nog steeds grote, machtige instellingen maar het is de vraag of ze zelfstandig zouden kunnen bestaan. Hun macht ontlenen ze aan hun bereik, ook indirect omdat andere media er naar verwijzen. Zolang oplagen groot genoeg zijn is winst maken voor de echte machthebbers niet eens interessant, verlies kan zelfs interessanter zijn, want goedkoper over te nemen. Zo hebben de machthebbers een goedkoop kanaal om hun narratief de verkondigen, onder het mom van ‘wie betaalt bepaalt’. Top-down wordt er dan een voorgeschreven werkelijkheid gehanteerd, waarbij men laag in de hiërarchie niet eens doorheeft wat er gelogen wordt omdat men daar zelf ook helemaal in het narratief gelooft.

Maar zou dat ook echt zo zijn? Er zijn in de wereld slechts negen grote mediaconglomeraten. Zij beheersen 85 tot 90% van de globale mediamarkt: Bertelsmann, CBS Corporation, General Electric, News Corporation, Sony Corporation, Time Warner, Viacom, Vivendi Sa en The Walt Disney Company (ABC). Wanneer negen partijen een wereldmarkt domineren is er sprake van een oligopolie. Bij dit aantal is het prima mogelijk voor de eigenaren afspraken met elkaar te maken. Het gaat hier niet om verboden prijsafspraken, maar om de inhoud, het narratief, de voorgeschreven realiteit. Let wel, deze conglomeraten zelf zullen niet de echte machthebbers zijn, maar wel hun grootaandeelhouders. Die zitten ook weer ergens anders in zitten, bijvoorbeeld in het bankwezen of in de farma, waar het geld verdiend wordt.

Vergeet niet een waarachtige uitspraak van een Amerikaans journalist: ‘News is what someone does not want you to print. All the rest is advertising’.

Een bredere oriëntatie

Laten we beginnen met te stellen dat u alles wat hier staat, van ons niet per se als de waarheid hoeft aan te nemen. Dat is het hem juist, wij pretenderen niet de waarheid in pacht te hebben. Met deze site en met deze cursus proberen wij alleen kennis en inzicht te verschaffen. Wat u voor waarheid aanneemt is en blijft geheel aan u. Wij zelf vinden alles wat hier staat heel erg zinnig, anders schreven we het niet.

Indien de cursus u aanspreekt, en u met deze cursus niet het gevoel heeft door de opsteller van de cursus te zijn misleid door van allerlei misleidende communicatietechnieken waarover u zojuist meer inzichten hebt verworven, dan hebben wij nog een laatste deel voor u in petto. En dat is een vrij kort gedeelte. Wij vertellen u over hoe u zich kunt hoeden tegen de misleidingstechnieken van de media en we doen een aantal concrete suggesties, waarmee corona-nuchterheid trouwens geen banden onderhoud. Mocht u vermoeden dat er belangen spelen. Deze site is echt totaal onafhankelijk. U ziet ook nergens reclame, donaties zijn niet mogelijk (en ook niet nodig). Echt, het enige belang van de site is mensen correct informeren en inspireren over alles dat van belang is met betrekking tot het coronatijdperk.

Het is eigenlijk heel simpel. Ik schreef er ook al over in mijn blog ‘Wie kunnen we nu nog vertrouwen?‘ van 3 mei 2020. We moeten ons breder oriënteren. Als je zaken of objecten nooit eens vanuit een ander perspectief bekijkt, dan mis je soms essentiële informatie. We zeggen ook niet dat je helemaal geen reguliere krant meer moet lezen, maar door meerdere bronnen te raadplegen zie je wie er naast zitten en wie niet. Alleen maar naar een beperkt aantal alternatieve nieuwssites is ook niet ideaal. Het is net als met voedsel, hoe gevarieerder hoe beter! Maar met gevarieerd bedoelen we dus niet meerdere mainstream kranten, want die zijn in hoofdlijnen ook veelal hetzelfde. Nee echt hele andere soort bronnen.

En welke bronnen zijn dan interessant? Welnu, op deze site bij het kopje bronnen staan er al heel veel. Via de sitemap onderaan heb je ze allemaal mooi op een rijtje. We zullen er een paar voor u opsommen, maar we zeggen erbij, er zijn er veel meer, ook veel buitenlandse sites.

Café Weltschmerz, The Highwire, Blue Tiger, De Lange Mars, Een oorlog reeds verloren, Common Sense TV, Stichting Vaccinvrij, de Theorist, NineForNews, Amazing Polly, Spiro Skouras, Next News Network, Ellaster, State of the Nation

Tot slot nog de beloofde BIJSLUITER conform de nieuwe Mediawet 2021, met informatie voor nieuwsconsumenten.